Trong cuộc sống bình dị thời xưa, trong các lễ nghĩa gia đình theo truyền thống của Nho gia, đàn ông thường được kỳ vọng thành công, tránh xa những mối quan hệ tình cảm phức tạp. Tình yêu luôn bị xem là đề tài khó chấp nhận, đặc biệt là đối với những người quyền lực. Nhưng trái tim con người không biết tránh được những cung bậc tình yêu. Có tình yêu đầy mãnh liệt và quyến rũ, cũng có tình yêu trầm lặng và sâu thẳm, hay tình yêu buồn đau và đầy đắng cay. Không phải tình yêu nào cũng là độc dược, đặc biệt là “tình yêu trong hôn nhân”, một tình cảm ấm áp, gần gũi và tràn đầy tình yêu thương giữa chồng với vợ.
Tuy nhiên, trong văn chương trung đại miền Nam, tình yêu giữa vợ chồng hiếm khi được thể hiện trong các tác phẩm khi vợ còn tồn tại, mà những gì tinh túy nhất, làm rung động lòng người, thường sẽ nằm trong những tác phẩm thương vợ đã mất, hay các bài thơ khóc vợ. Đó có thể là “Văn tế Trương Quỳnh Như” của Chiêu Lỳ Phạm Thái, tập thơ “Khuê Ai Lục” của Ngô Thì Sĩ, bộ tứ thơ “Điệu Kính Phi” của Quốc chúa Nguyễn Phúc Chu và hai bản sách phong cung phi “Hồ Thị Hoa” của vua Minh Mạng. Chúng ta sẽ cùng khám phá sự sâu sắc của tình yêu trong những tác phẩm này.
Phạm Thái (1767 – 1814), tên hiệu Chiêu Lỳ, xuất thân từ một gia đình quý tộc, có cha là Trạch Trung hầu Phạm Đạt, người đã làm quan dưới thời vua Lê Hiển Tông. Trong giai đoạn này, quân Tây Sơn nổi dậy chống lại chế độ cũ và đánh bại các thế lực phản đối. Gia tộc chúa Nguyễn ở miền Nam gặp khó khăn, trong khi Đông Kinh (nay là Hà Nội) phải đối mặt với cuộc nội chiến giữa các thế tử Trịnh. Trạch Trung hầu, vì tinh thần tử và nghĩa trung quân, đã tổ chức binh lính để chống lại quân Tây Sơn, nhưng không thành công. Tiếp nối ý chí của cha, khi trưởng thành, Phạm Thái cũng tham gia vào các hoạt động nhằm phục hưng nhà Lê cùng với các danh sĩ Bắc Hà. Hành động của anh không thoát khỏi sự quan sát của quân Tây Sơn. Để tránh bị truy sát, anh buộc phải trở thành một nhà sư tự xưng là Phổ Chiếu và sống ẩn dật tại chùa Tiêu Sơn, quê hương của mình.
Tại chùa Tiêu Sơn, Phạm Thái đã trải qua những ngày tháng êm đềm và bình yên. Anh đã không ngừng nghiên cứu, viết văn và sáng tác, bộc lộ tài năng văn chương của mình. Cùng với đó, anh đã gắn bó với những người bạn tri thức, nghệ sĩ và những người có cùng niềm đam mê văn chương. Qua các tác phẩm của Phạm Thái, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tình yêu và lòng trung thành của anh đối với vợ đã khuất. Trong “Văn tế Trương Quỳnh Như”, anh đã miêu tả một tình yêu chân thành mãnh liệt và cảm xúc sâu lắng giữa người chồng và người vợ.
Tình yêu trong hôn nhân là một chủ đề sâu sắc và đáng để khám phá và suy ngẫm. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu thêm về những tác phẩm điển hình khác và những câu chuyện đầy cảm xúc trong các phần tiếp theo.