Những bức tranh về sông quê hương đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác giả và nhạc sĩ nổi tiếng Việt Nam. Có những bài hát như “Khúc hát sông quê” của nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo, “Dòng sông Đáy quê em” của nhạc sĩ Đoàn Bổng, hay dòng sông Lam, sông La trong thơ ca dân ca Nghệ Tĩnh… Tất cả những dòng sông này đều chứa đựng những kỷ niệm ấu thơ và nỗi nhớ của các tác giả. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng phân tích bài thơ “Nhớ con sông quê hương” của nhà thơ Tế Hanh.
Mục lục
Mở đầu
Khi phân tích bài thơ “Nhớ con sông quê hương”, trước hết hãy cùng tìm hiểu về tác giả. Tế Hanh là một nhà thơ, một chiến sĩ cách mạng đến từ Quảng Ngãi. Ông đã có nhiều tập thơ nổi tiếng như “Hoa niên”, “Hoa mùa thi”, “Nhân dân một lòng” và nhận được nhiều giải thưởng văn học quan trọng như Giải Tự lực văn đoàn năm 1939, Giải thưởng Phạm Văn Đồng do Hội Văn nghệ Liên khu V tặng, Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật năm 1996.
Nếu nhắc đến Tế Hanh, người ta sẽ nhớ ngay đến bài thơ “Nhớ con sông quê hương”. Đây giống như một tập album ảnh, ghi lại những kỷ niệm về dòng sông quê hương và niềm thương nhớ về miền Nam đau đáu.
Phân tích bài thơ “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh
Luận điểm 1: Vẻ đẹp của con sông quê
Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, nhà thơ vẽ ra trước mắt người đọc một dòng sông quê đẹp đến nao lòng. Không giống như những dòng sông ô nhiễm hiện nay với mùi hôi thối, dòng sông quê trong ký ức của nhà thơ có màu nước xanh biếc, nước trong xanh đến mức nhìn thấy hình ảnh mình trong dòng nước. Với tác giả, dòng sông ấy đẹp nhất là vào những hôm trưa hè, khi ánh nắng chiếu xuống dòng sông nhấp nháy như ánh bạc, ánh kim cương.
Bức tranh sông quê ấy gợi lên trong lòng người đọc cảm giác bình yên và gần gũi. Và chắc chắn, trong lòng mỗi người đọc lại hiện về dòng sông quê của riêng mình.
Luận điểm 2: Dòng sông lưu giữ kỷ niệm
Nhà thơ mê đắm dòng sông quê không chỉ vì vẻ đẹp thuần khiết mà con sông còn là nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm của tác giả. Trong quá trình phân tích bài thơ, không phải ai cũng hiểu được vai trò to lớn của những con sông này với tác giả và những người dân nơi có những dòng sông đó. Nhưng qua những lời kể của nhà thơ, chúng ta có thể hiểu hơn về những trò chơi, những kỷ niệm vui buồn của lũ trẻ ở bên con sông:
“Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu
Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bảy
Bầy chim non bơi lội trên sông
Tôi giơ tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ.”
Dòng sông quê là chỗ để nhà thơ và bạn bè trổ tài bơi lội, bắt cá tôm. Dòng sông đã trải qua biết bao chuyện buồn vui của lũ trẻ. Dòng sông quê thân thuộc đến mức nhà thơ ôm ấp nó vào lòng và ngược lại. Cả hai nâng đỡ, che chở lẫn nhau. Nhà thơ Tế Hanh đã khéo léo biến con sông thành người bạn có xúc cảm, biết chăm sóc cho người khác.
Luận điểm 3: Nỗi nhớ sông quê khi chia xa
Gắn bó với dòng sông quê hương là thế nhưng cũng đến lúc con người phải trưởng thành. Con sông quê vẫn còn đó, chỉ có người là rời đi, mỗi người một ngã. Dù có người cày ruộng, chài lưới bên sông, hay phải đi xa chiến đấu, trong lòng họ vẫn luôn ẩn chứa hình ảnh con sông quê:
“Vẫn trở về lưu luyến bên sông
Hình ảnh cô em đôi má ửng hồng.”
Khi trở thành những người trưởng thành, những chiến sĩ cầm súng ra chiến trận, nỗi nhớ sông quê của nhà thơ càng thêm mãnh liệt, da diết. Đó là mối tình trong trẻo, mới mẻ và tác giả đã ấp ủ từ lâu. Nỗi nhớ con sông quê giờ đây còn kết hợp với tình yêu đôi lứa. Thật lãng mạn và cũng bi thương!
Luận điểm 4: Nỗi niềm gửi tới miền Nam
“Bài thơ ra đời vào những năm tác giả phải tập kết ra Bắc để tiếp tục chiến đấu sau kháng chiến chống Pháp. Khi đó hai miền Nam Bắc còn chia cắt. Quảng Ngãi khi ấy chưa phân khu về miền Trung như bây giờ, mà thuộc về miền Nam. Do đó, nhà thơ đã viết:
“Tôi hôm nay sống trong lòng miền Bắc
Sờ lên ngực nghe trái tim thầm nhắc
Hai tiếng thiêng liêng, hai tiếng ‘miền Nam’.”
Phân tích bài thơ “Nhớ con sông quê hương”, chúng ta nhận ra, tình yêu của Tế Hanh dành cho dòng sông quê không chỉ thuộc về Quảng Ngãi, nơi ông sinh ra và lớn lên. Tình yêu đó là tình yêu của tất cả những người con Việt dành cho những con sông quê hương trên khắp mọi miền. Đó là lý do tại sao nhà thơ thốt lên những lời thơ cảm động:
“Quê hương ơi! Lòng tôi cũng như sông
Tình Bắc Nam chung chảy một dòng
Không gành thác nào ngăn cản được
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương.”
Hình ảnh con sông quê hương tượng trưng cho tình yêu đất nước chung thủy, son sắt của nhà thơ. Dù gặp khó khăn, nhưng Tế Hanh sẽ mãi nhớ về con sông xưa, nơi chứa đựng ước mơ và tình người. Nó cũng giống như nỗi lòng của những người con xa xứ luôn nhớ về những điều gần gũi, thân thuộc nhất của quê hương. Tác giả ví lòng mình như dòng sông, nhấn mạnh sự gắn bó bền vững giữa hồn người với hồn quê. Qua lời thơ “tôi sẽ”, Tế Hanh gửi gắm thông điệp về một tương lai sáng ngời của đất nước. Ông tin rằng ngày non sông thống nhất, Nam Bắc lại được sum vầy. Khi đó, ông chắc chắn sẽ về tắm mình trong dòng sông quê hương.
Kết bài
Tình cảm con người dành cho quê hương đất nước luôn khiến chúng ta xúc động rưng rưng. Phân tích bài thơ “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh, chúng ta thấu hiểu hơn về cảm xúc đó. Nhà thơ, người đang ở chiến trường xa xôi, luôn đau đáu nhớ về quê hương, đặc biệt là dòng sông gắn liền với tuổi thơ trong trẻo và tuổi thanh xuân tươi mới. Với giọng thơ sôi nổi, xen kẽ những cảm xúc hoài niệm và hồi tưởng, Tế Hanh đã tạo nên một bức tranh sông quê sống động và chân thực.