Lần thâu gió mát trăng thanh, bỗng đâu có khách biên đình sang chơi. Râu hùm, hàm én, mày ngài, vai năm tấc rộng, thân mười thước cao. Đường đường một đấng anh hào, côn quyền hơn sức lược thao gồm tài. Đội trời đạp đất ở đời, họ Từ tên Hải vốn người Việt Đông. Giang hồ quen thú vẫy vùng, gươm đàn nửa gánh, non sông một chèo.
Dù đã được mô tả kỹ đến như vậy, nhưng lâu nay khi phân tích hai câu: “Râu hùm, hàm én, mày ngài” và “Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao”, các nhà nghiên cứu chỉ mới tập trung vào câu thứ nhất để đánh giá về tầm vóc của Từ Hải. Họ so sánh những nét oai phong kiệt hiệt của Từ Hải với những anh hùng như Tôn Quyền, Trương Phi hoặc Ban Siêu. Nhưng ít ai đã chú ý đến câu thơ tiếp theo.
Năm 1902, cụ Phó bảng Kiều Oánh Mậu đã chỉ ra rằng “Thân mười thước cao” có nghĩa là “Mạnh Tử”: “Văn Vương thân thập xích” (Sách Mạnh tử viết: Vua Văn Vương thân cao mười thước). Trong thời hiện đại, để “khoa học hóa Truyện Kiều”, người ta biết rằng một thước dài 44cm, nên nhiều tác giả đã băn khoăn về chiều cao 4,4 mét của Từ Hải là quá lớn. Nhà văn hóa Nguyễn Văn Vĩnh cũng viết: “Nhưng chiều cao 4,4 mét thì quá đáng… nhưng chúng ta phải bỏ qua đi sự ước tính lạ lùng của các nhà nho xưa đã không có ý niệm chính xác về độ dài toán học”.
Gần đây, để chứng minh “thân mười thước cao” vẫn đúng, tác giả Nguyễn Quảng Tuân cho rằng: “Dưới thời nhà Chu, một thước (xích) chỉ dài có 20cm, nên trong Đế vương thế kỷ đã tả vua Văn Vương nhà Chu thân cao mười thước, tính ra như vậy nhà vua chỉ cao có 2 mét chứ không phải 3,5 mét hay 4,4 mét như phép đo lường sau này ở Trung Quốc và Việt Nam… Từ Hải mà Nguyễn Du tả ‘thân mười thước cao’ thì cũng chỉ cao như vua Văn Vương mà thôi”.
Nghĩa là theo Nguyễn Quảng Tuân, Từ Hải chỉ cao 2 mét. Tuy nhiên, chưa rõ thông tin “dưới thời nhà Chu một thước chỉ dài có 20cm” được Nguyễn Quảng Tuân trích dẫn từ tài liệu nào, nhưng nó có vẻ mâu thuẫn và vô lý vì sau đó Nguyễn Quảng Tuân lại dẫn thơ chữ Hán của Nguyễn Du có câu thơ cho biết tầm vóc của Từ Hải là: “Bách niên cùng tử văn chương lý, Lục xích phù sinh thiên địa tung” (Cuộc đời trăm năm chết xác trong chốn văn chương, Cái thân sáu thước sống nổi trôi giữa vòng trời đất). Và ông Tuân cho rằng: “Như vậy thì Nguyễn Du cũng chỉ có tầm vóc trung bình cao khoảng 1,60m hoặc trên 1,60m một chút”.
Bài viết liên quan:
Tuy nhiên, không rõ ông Nguyễn Quảng Tuân tính toán thế nào mà chiều cao của Nguyễn Du là “thân sáu thước” lại ra “khoảng 1,60m hoặc trên 1,60m một chút”. Vì theo đúng tài liệu mà Nguyễn Quảng Tuân dẫn ra “một thước chỉ dài có 20cm” thì Nguyễn Du chỉ cao có: 20cm x 6 = 1,20m thôi. Vậy cách giải thích của ông Nguyễn Quảng Tuân có vẻ mâu thuẫn và không thuyết phục.
Thực ra, từ “mười” trong cụm từ “thân mười thước cao” không nên hiểu một cách chặt chẽ theo nghĩa là số “tiếp theo số 9 trong dãy tự nhiên”, mà phải hiểu và dùng theo nghĩa là “từ chỉ số lượng không xác định nhưng được coi là nhiều hoặc toàn vẹn”. Ví dụ như: Vốn một lãi mười, mười phân vẹn mười, vàng mười. Nghĩa thứ hai này chính là nghĩa của từ “mười” trong các cụm từ sau, cũng do chính Nguyễn Du đã dùng trong Truyện Kiều: “Mười phần xuân, hơn mười rằm xưa, bằng mười phụ nhau, đã phỉ mười nguyền, rõ mười chẳng ngoa, mười phân hồ đồ, gấp mười quan san, một tỉnh mười mê, thêm vì mười phân”.
Vì vậy, không cần phải tìm ra chính xác độ dài của “mười thước” là bao nhiêu cm, vì đó chỉ là một từ phiếm chỉ, có nghĩa là chiều cao lý tưởng nhất của đấng trượng phu mà thôi.
Tuy nhiên, điều không chính xác lại nằm ở cụm từ “Vai năm tấc rộng” mà mọi nhà nghiên cứu từ xưa đến nay đều bỏ qua và không bận tâm giải thích rõ ràng. Nếu vai năm tấc rộng có nghĩa là vai chỉ có nửa thước và “thân mười thước cao”, chẳng lẽ chiều cao lại gấp 20 lần chiều rộng? Người anh hùng “Đội trời đạp đất ở đời” mà tầm vóc lại cao gấp đôi quá đáng như một cây sậy? Chính vì cảm thấy vô lý, Nguyễn Quảng Tuân lại cho rằng “Vai năm tấc rộng” là “bề dày của vai chứ không phải là bề dài của hai vai”. Tuy nhiên, việc hiểu “rộng” như là “dày” là quá cưỡng ép, bởi “rộng” mà được hiểu là “dày” là điều kỳ lạ. Nếu muốn tả bề dày của vai, có lẽ cụ Nguyễn Du đã viết là: “Vai dày năm tấc, thân mười thước cao”.
Với viễn cảnh trên, Từ Hải sẽ có một tầm vóc cân đối, con người đã làm nên động địa kinh thiên.
