Trong thời kỳ Lý – Trần, trang phục và trang sức của người dân mang trong mình sự pha trộn giữa nét đặc trưng của văn hóa Việt Nam và ảnh hưởng từ nghệ thuật thời Đường. Bằng các tác phẩm tư liệu khảo cổ học, chúng ta có thể nhìn thấy các kiểu tóc, áo quần, mũ nón và trang sức được sử dụng trong thời kỳ này.
Mục lục
1. Về kiểu tóc nữ giới
-
Kiểu 1: Búi tóc thành một bọc tròn trên đỉnh đầu, tượng trưng cho sự cao quý của phụ nữ có thân phận quý tộc. Đây cũng là kiểu tóc của người nữ giới có thể thấy trong văn bia chùa Thiệu Long và thiên thần Ca Lăng Tần Già. Có thể trong từ “phượng kế” cũng chỉ cho hình phượng gài trên búi tóc.
-
Kiểu 2: Búi tóc trên đỉnh đầu, uốn tóc thành hình rẻ quạt. Kiểu tóc này đòi hỏi người phụ nữ phải bôi một lớp sáp để giữ nếp tóc và độ cứng. Tuy nhiên, vào thời Trần, kiểu tóc trở nên giản tiện hơn.
-
Kiểu 3: Tết tóc thành một dải rồi quấn quanh đầu. Kiểu tóc này đơn giản và nhanh gọn hơn hai kiểu trên.
2. Kiểu tóc của nam giới
-
Kiểu 1: Búi tóc thành búi tròn cao trên đỉnh đầu, gọi là kiểu búi chuy kế. Kiểu tóc này phổ biến và thường xuất hiện trong các bức vẽ và tượng của những người nam giới quan lại.
-
Kiểu 2: Búi tóc thành búi tròn cao trên đỉnh đầu nhưng khác kiểu 1 ở chỗ người nam giới không giấu tóc thừa vào trong búi tóc.
-
Kiểu 3: Buộc tóc đuôi ngựa. Kiểu tóc này có độ dài ước chừng từ 20-25cm.
-
Kiểu 4: Cắt tóc ngắn. Kiểu tóc này phổ biến hơn vào thời Trần, dành cho cả nam giới và nữ giới. Có quy định rằng người nam giới tóc dài đội mũ Triều Thiên, ngược lại, người tóc ngắn đội mũ Bao.
-
Kiểu 5: Cạo trọc đầu. Kiểu tóc này cũng tồn tại trong thời kỳ này, nhưng chưa được tìm thấy tư liệu khảo cổ học thể hiện.
3. Mũ Quyển Vân/ Thông Thiên
Mũ Quyển Vân, còn được gọi là mũ Thông Thiên, là loại mũ dành cho vua của nhà Trần. Mũ này có dáng cao, chóp mũ uốn cong về phía sau, tạo hình giống như áng mây cuộn. Tuy không có tư liệu khảo cổ học về mũ Quyển Vân thời Trần, nhưng có một ấm hoa nâu thời Lý thể hiện hình tượng chim thần Kinara đội mũ tương tự như mô tả về mũ Quyển Vân. Có thể niên đại của hiện vật là chính xác, khả năng mũ Quyển Vân đã có từ thời Lý và được nhà Trần kế thừa.
4. Mũ Đinh Tự
Mũ Đinh Tự là loại mũ hình ống, có mảnh vải hình vuông che kín gáy. Hiện vật chỉ thể hiện hình dáng mũ, không có thông tin về chất liệu và màu sắc. Mũ Đinh Tự phổ biến hơn vào thời Trần, được mặc bởi cả nam giới và nữ giới.
5. Trang sức tóc
Trang sức tóc gồm có các dải hoa quấn quanh trán và trang sức hình bán nguyệt chạm hoa lá. Các dạng trang sức này được thể hiện trên các hiện vật khảo cổ học thời Lý – Trần. Có các loại trang sức khác nhau như hình phượng, cánh hoa, trâm và dải lụa.
6. Trang sức thân thể
Trang sức thân thể gồm có các loại vòng vàng, dải trâm và khuyên tai ngọc. Những trang sức này được cho là dành cho tầng lớp quý tộc và người phụ nữ tôn quý.
7. Áo giao lĩnh
Áo giao lĩnh là loại áo vạt chéo, còn được gọi là áo tràng vạt. Đây là một trong những loại áo phổ biến và có lịch sử dài nhất trong trang phục Việt Nam. Áo giao lĩnh có vạt áo lớn, để lộ gần hết khuôn ngực. Tay áo rộng khoảng 50-60cm.
8. Áo viên lĩnh
Áo viên lĩnh là dạng áo cổ tròn may từ 5-6 thân vải, có thể mặc với quần hoặc váy. Loại áo này thường có màu đen và dùng trong các dịp đặc biệt.
9. Giày
Người Việt có thói quen đi chân đất, nhưng trong nhiều trường hợp họ vẫn đi giày da. Có loại giày được làm từ da và vải, có mũi cong như mũi thuyền, có màu sáng hoặc đen.
10. Mũ Đầu hổ
Mũ Đầu hổ là một loại mũ được thể hiện trên tượng người trên đầu ngói bò thời Trần. Mũ này có hình đầu hổ với khuôn mặt dữ tợn và giáp được xử lí thành hình vảy cá. Đây có thể là mũ của tướng lĩnh hoặc của đội quân Hổ Bôn, Hổ Dực thời Trần.
11. Mũ Đâu Mâu
Mũ Đâu Mâu, còn được gọi là mụ Trụ, là mũ tròn được thể hiện trên các tượng Kim Cương và phù điêu. Mũ này có mũi giày uốn cong và trang trí bằng các hoa, lá và các viền được chạm nổi. Mũ Đâu Mâu cũng có thể là mũ của tướng lĩnh hoặc quan lại.
12. Minh Quang giáp
Minh Quang giáp là loại giáp phục có tấm hộ tâm hình tròn trước ngực và trang trí hình đầu hổ gắn hai bên vai. Giáp này thể hiện sự pha trộn giữa nét đặc trưng của nền văn hóa Việt Nam và truyền thống nghệ thuật thời Đường. Trong các tác phẩm tư liệu khảo cổ học, có nhiều pho tượng và phù điêu thể hiện kiểu giáp này.
12. Trang phục biểu diễn
Trang phục biểu diễn trong thời kỳ này thường mang những nét đặc trưng của nghệ thuật Phật giáo và ảnh hưởng từ nghệ thuật thời Đường. Vũ công thời Lý – Trần thường mặc váy gấm, quàng khăn vạt chéo và đầu đội mũ uốn, trang sức trên cổ áo và đầu.
Đây là những thông tin cơ bản về trang phục và trang sức thời Lý – Trần dựa trên tư liệu khảo cổ học.