Rồng, biểu tượng gắn liền với nền văn hoá Á Đông từ thời xa xưa. Từng là hiện thân tượng trưng cho sự quý tộc, vĩnh cửu và quyền lực, rồng đã xuất hiện nhiều trong kiến trúc cung đình, lăng, điện cổng và trang phục của vua chúa thời phong kiến. Tuy nhiên, hình ảnh rồng đã được miêu tả và tái hiện khác nhau qua từng triều đại. Trong số đó, rồng thời Lý và rồng thời Trần có những đặc điểm đặc trưng nhất trong suốt ngàn năm lịch sử phong kiến Việt Nam. Vậy những đặc điểm đó là gì? Khác nhau như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết này nhé!
Cấu tạo cơ thể
Hình ảnh rồng liên quan chặt chẽ với văn hoá Á Đông, không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên,… Tuy nhiên, rồng thời Lý được xem là biểu tượng rồng thuần Việt nhất so với các triều đại khác.
Rồng thời Lý có thân dài, tròn trịa, không có vẩy uốn khúc mềm mại, thanh thoát, sống lưng có một hàng vảy thấp tỉa riêng từng cái sắc nhọn. Hàng vảy này được tỉa sao cho đầu vây trước tủa vào hàng vây sau. Phần bụng rồng có những đốt ngắn như bụng rắn. Rồng thời Lý có 4 chân, hai chân trước mọc ở khúc uốn thứ nhất, một bên gần giữa, bên còn lại nằm ở cuối khúc uốn. Hai chân sau luôn nằm ở gần khoảng giữa khúc uốn thứ ba. Mỗi chân có ba ngón phía trước, có khủy phía sau, móng chân hơi quặp vào giống loài chim.
Thời Lý, rồng thưởng ngẩng đầu hướng lên cao, miệng há to, không có lỗ mũi. Mép trên miệng kéo dài thành cái vòi thanh thoát vuốt nhỏ dần về cuối. Răng nanh mọc từ cuối hàm trên, uốn cong và vắt qua vòi mép ở trên, có trường hợp răng nanh rất dài, uốn lượn vươn ra ngoài, hoặc với vòi lên bao lấy ngọc châu.
Trong khi đó, rồng thời Trần vẫn giữ được dáng dấp như rồng thời Lý với các đường cong thanh thoát, phần thân trước lớn, vuốt nhỏ dần về phần đuôi. Tuy nhiên, thân rồng thời Trần mập chắc, tư thế vươn về phía trước linh hoạt, không chịu ảnh hưởng của các quy luật khắt khe như thời Lý.
Ý nghĩa về mặt tinh thần
Khi nhắc đến thời Lý, không thể không nhắc đến chiến thắng vang dội của dân tộc ta, khi lấy lại độc lập tự chủ sau hơn 1000 năm Bắc thuộc. Với ảnh hưởng từ tư tưởng và lòng tự tôn dân tộc, văn học và nghệ thuật thời Lý thể hiện sự khác biệt rõ rệt so với rồng Trung Hoa. Có thể nói, hình ảnh rồng thời nhà Lý mang ý nghĩa Việt Nam nhất.
Biểu tượng của quyền lực tuyệt đối, sự mạnh mẽ và vĩnh hằng, rồng thời Lý không được sử dụng rộng rãi trong kiến trúc dân gian mà được sử dụng trong hệ thống kiến trúc cầu kỳ, chủ yếu cho vua, trên quần áo của vua, điện nghỉ của vua, đồ ăn vua và ngai vàng của vua… Việc sử dụng hình ảnh rồng mà không được phép của vua thời kỳ này thậm chí bị coi là tội.
Rồng thời nhà Lý xuất hiện từ thế kỷ XI-XII, nhưng các mô hình rồng thời này không nhiều, chủ yếu được tìm thấy trên kiến trúc chùa đình (do vua cho phép xây dựng), và một số mẫu vật bằng gốm được các nhà khảo cổ học khám phá. Đặc biệt, các nhà khảo cổ học hiện nay chỉ tìm thấy rồng được tạc dưới dạng phù điêu, không tìm thấy mẫu vật được chạm chìm hay chạm tròn.
Khác với thời nhà Lý, rồng không chỉ xuất hiện trong kiến trúc cung đình, các tác phẩm điêu khắc, hoa văn gốm hoặc tượng trưng cho vua chúa mà còn tồn tại trong kiến trúc dân dã như điêu khắc gỗ ở chùa hoặc trên bậc thềm (như ở chùa Phổ Minh).
Hình ảnh rồng thời nhà Trần mà ta còn gặp ngày nay bao gồm bộ cửa chạm rồng trong lòng tháp Phổ Minh (tại Nam Định ngày nay). Đôi rồng đối xứng nằm vừa vặn trong một ô tròn, hướng chầu Mặt Trời trong khuôn hình lá đề. Bộ cánh cửa này được coi là một tác phẩm điêu khắc hoàn mỹ, vẫn mang dấu ấn của nghệ thuật chạm khắc thời Trần nói chung và hình ảnh rồng thời kỳ này nói riêng.
Đây là những khác biệt giữa hình ảnh rồng thời Lý và rồng thời Trần mà chúng tôi đã tổng hợp. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi!
