“Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du là một tác phẩm với 3.254 câu thơ. Mỗi câu đều đáng trân trọng và thuộc mức độ khác nhau. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có nhà nghiên cứu nào nêu danh sách những câu thơ nổi bật trong “Truyện Kiều”, trong khi bài viết về tác phẩm này rất phong phú. Có lẽ những nhà nghiên cứu không muốn làm điều này vì lo ngại bỏ qua những câu không được nhắc tới, mặc dù chúng vẫn là những câu thơ đáng chú ý. Hoặc có thể nhà nghiên cứu lo ngại những câu mà họ lựa chọn không được đánh giá đúng theo quan điểm của người khác. Tôi cho rằng so sánh và chọn lựa là tương đối, và những câu thơ mà người ta chọn, mặc dù không nhất định được công nhận hoàn toàn bởi mọi người, vẫn được nhiều người chấp nhận.
Một trong những lý do khiến “Truyện Kiều” trở thành một tác phẩm vĩ đại trong lịch sử văn học Việt Nam suốt hơn hai thế kỷ là nhiều câu thơ trong tác phẩm này vượt qua hoàn cảnh cụ thể của tác phẩm để tồn tại trong cuộc sống của người đọc. Ví dụ, khi một chàng trai tặng quà cho bạn gái của mình, lời của Kim Trọng khi tặng quà cho Thuý Kiều vẫn còn phù hợp và tôn trọng giá trị tình cảm:
Rằng: trăm năm kể từ đây
Của tin gọi một chút này làm ghi.
Khi tình yêu nồng nàn nhưng đôi lứa phải xa cách, lời dặn dò của Kim trước khi Thuý Kiều về nhà hộ tang cũng thể hiện sự chung thuỷ và quan tâm:
Gìn vàng, giữ ngọc cho hay
Cho đành lòng kẻ chân mây cuối trời.
Tôi từng yêu một cô gái, và khi trình bày với cha cô về mối quan hệ của chúng tôi, tôi lúng túng không biết diễn đạt ý muốn của mình. Tuy nhiên, khi cha cô đọc câu thơ sau đây:
Thương sao cho trọn thì thương
Tính sao cho vẹn mọi đường, thì vâng!
Tôi cảm thấy căng thẳng trôi đi và chuyển sang nói chuyện với cha cô dưới tư cách hai người cùng yêu thích “Truyện Kiều”. Đôi khi, những câu thơ trong “Truyện Kiều” không chỉ giúp chúng ta diễn đạt ý tưởng một cách văn hóa, mà còn giúp chúng ta tạo sự gần gũi với người xa lạ.
Hai câu thơ của Nguyễn Du miêu tả mụ Tú Bà từ nhiều thế kỷ trước giúp chúng ta hiểu vì sao một người phụ nữ mập mạp ít thu hút chúng ta:
Thoắt trông nhờn nhợt màu da
Ăn gì to lớn đẫy đà làm sao!
Người đâu gặp gỡ làm chi
Trăm năm biết có duyên gì hay không.
Chỉ với vài ví dụ như vậy, rất nhiều câu thơ trong “Truyện Kiều” có thể tồn tại ngoài tác phẩm và làm giàu ngôn ngữ của chúng ta. Hầu hết những câu Kiều hay đều có sức sống độc lập.
“Truyện Kiều” có quá nhiều câu hay, vì vậy việc chọn câu hay là một nhiệm vụ khó khăn. Ban đầu, tôi đã chọn 100 câu thơ, nhưng khi giới hạn lại chỉ 50, việc bỏ câu nào cũng đau lòng.
Để giúp các bạn trẻ, có ít thời gian để đọc toàn bộ “Truyện Kiều”, tôi đã chọn ra 50 cặp lục bát mà tôi cho là hay nhất. Với danh sách này, bạn có thể tiếp cận với những câu thơ Kiều đặc sắc trong một khoảng thời gian ngắn và chúng có thể giúp bạn “nói năng” hơn trong những tình huống khó khăn của cuộc sống.
Dưới đây là danh sách 50 cặp lục bát mà tôi lựa chọn:
-
Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. -
Sống làm vợ khắp người ta
Hại thay thác xuống làm ma không chồng. -
Người đâu gặp gỡ làm chi
Trăm năm biết có duyên gì hay không. -
Ngổn ngang trăm mối bên lòng
Nên câu tuyệt diệu ngụ trong tính tình. -
Một mình lưỡng lự canh chầy
Đường xa nghĩ nỗi sau này mà kinh. -
Sầu đong càng lắc càng đầy
Ba thu dồn lại một ngày dài ghê. -
Mành tương phất phất gió đàn
Hương gây mùi nhớ trà khan giọng tình. -
Gió chiều như giục cơn sầu
Vi lô hiu hắt như mầu khơi trêu. -
Rằng: trăm năm, kể từ đây
Của tin gọi một chút này làm ghi. -
Bây giờ rõ mặt đôi ta
Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm bao. -
Gìn vàng giữ ngọc cho hay
Cho đành lòng kẻ chân mây cuối trời. -
Trăng thề còn đó trơ trơ
Dám xa xôi mặt mà thưa thớt lòng. -
Ông tơ ghét bỏ chi nhau
Chưa vui sum họp đã sầu chia phôi. -
Đau lòng tử biệt sinh ly
Thân còn chẳng tiếc, tiếc gì đến duyên. -
Phận sao đành vậy cũng vầy
Cầm như chẳng đỗ những ngày còn xanh. -
Trong tay đã sẵn đồng tiền
Dù lòng đổi trắng thay đen khó gì. -
Đau lòng kẻ ở người đi
Lệ rơi thấm đá, tơ chia rũ tằm. -
Biết thân đến bước lạc loài
Nhị đào thà bẻ cho người tình chung. -
Miếng ngon kề đến tận nơi
Vốn nhà cũng tiếc, của trời cũng tham. -
Đoạn trường thay lúc phân kỳ
Vó câu khấp khểnh, bánh xe gập ghềnh. -
Thôi con còn nói chi con
Sống nhờ đất khách, thác chôn quê người. -
Từ đây góc bể bên trời
Nắng mưa thui thủi quê người một thân. -
Vi lô san sát hơi may
Một trời thu để riêng ai một người. -
Dặm khuya ngất tạnh, mù khơi
Thấy trăng mà thẹn những lời non sông. -
Thoắt trông nhờn nhợt màu da
Ăn gì to lớn đẫy đà làm sao. -
Thương ôi tài sắc bậc này
Một dao oan nghiệt đứt dây phong trần. -
Cũng liều nhắm mắt đưa chân
Mà xem con tạo xoay vần đến đâu. -
Đêm thu khắc lậu, canh tàn
Gió cây trút lá, trăng ngàn ngậm gương. -
Thân lươn bao quản lấm đầu
Chút lòng trinh bạch từ sau xin chừa. -
Vui là vui gượng kẻo là
Ai tri âm đó mặn mà với ai. -
Đã đày vào kiếp phong trần
Sao cho sỉ nhục một lần mới thôi. -
Rõ ràng trong ngọc trắng ngà
Dày dày sẵn đúc một toà thiên nhiên. -
Thương sao cho trọn thì thương
Tính sao cho vẹn mọi đường thì vâng. -
Vầng trăng ai xẻ làm đôi
Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường. -
Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng. -
Bước vào phòng cũ lầu thơ
Tro than một đống, nắng mưa bốn tường. -
Bốn phương mây trắng một màu
Trông vời cố quốc biết đâu là nhà. -
Bề ngoài thơn thớt nói cười
Mà trong nham hiểm giết người không dao. -
Nhẹ như bấc, nặng như chì
Gỡ cho ra nợ còn gì là duyên. -
Phận bèo bao quản nước sa
Lênh đênh đâu nữa cũng là lênh đênh. -
Biết thân tránh chẳng khỏi trời
Cũng liều mặt phấn cho rồi ngày xanh. -
Đến bây giờ mới thấy đây
Mà lòng đã chắc những ngày một hai. -
Tiếc thay chút nghĩa cũ càng
Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng. -
Đàn bà dễ có mấy tay
Đời xưa mấy mặt, đời này mấy gan. -
Phong trần mài một lưỡi gươm
Những phường giá áo túi cơm sá gì. -
Chọc trời khuấy nước mặc dầu
Dọc ngang nào biết trên đầu có ai. -
Một cung gió thảm mưa sầu
Bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay. -
Đánh tranh chụm nóc thảo đường
Một gian nước biếc mây vàng chia hai. -
Thẫn thờ lúc tỉnh lúc mê
Máu theo nước mắt, hồn lìa chiêm bao. -
Tưởng bây giờ là bao giờ
Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao.
Danh sách trên đây là sự lựa chọn của tôi, có thể không phù hợp với những lựa chọn khác. Nhưng tôi tin rằng, hầu hết số câu thơ trong danh sách 50 cặp câu trên sẽ có mặt trong danh sách 50 cặp câu Kiều hay nhất được mọi người yêu thích “Truyện Kiều” lựa chọn.
Tháng 4/2011
