Hằng năm vào ngày “Lễ Các Đẳng” 2-11, các giáo xứ và các dòng tộc thường tổ chức lễ đọc Văn tế tại nghĩa trang hoặc nhà thờ tộc. Nhưng có lẽ hiện nay, việc nghe đọc Văn tế đã khá lạ đối với chúng ta, còn viết một bài Văn tế thì càng khó khăn hơn nữa. Thế nhưng, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về Văn tế một chút để hiểu rõ hơn về nghi lễ này.
Văn tế là một bài văn được đọc trong khi cúng tế, với nội dung chính là miêu tả tính cách, công đức, sự nghiệp và kỷ niệm của người thân mới qua đời, nhằm thể hiện lòng ngưỡng mộ và thương tiếc của người sống đối với người đã khuất.
Bài Văn tế thường được chia thành 3 phần. Phần mở đầu thường nêu tên người đã khuất và ngày giỗ của họ, đồng thời liên kết giữa người sống và người chết. Phần này thường bắt đầu bằng các câu như “Duy”, “Vọng tưởng Đấng Ngàn Xưa”, “Than ôi!”, “Than rằng” hay “Thương ôi!”. Sau đó là một đoạn thơ hoặc văn để khởi đầu bài văn tế.
Phần thứ hai là phần nói về tính cách, công đức, sự nghiệp và kỷ niệm của người đã khuất. Phần này thường bắt đầu bằng các từ như “Nhớ ơn…”, “Nhớ ơn xưa”, “Chúng con hằng nhớ”, “Nhớ cha (mẹ) xưa” hay “Nhớ bạn (cụ, bác, chú, cô, hay cậu) xưa”… Sau đó là các đoạn thơ hoặc văn mô tả tính cách, công đức, sự nghiệp và kỷ niệm của người đã khuất.
Phần cuối cùng là phần nói về tấm lòng đau khổ, thương tiếc, kính trọng, cầu khẩn và ước nguyện của những người sống đối với người đã qua đời. Phần này thường bắt đầu bằng các từ như “Nhưng nay thẹn nỗi”, “Ôi!”, “Giờ đây”, “Giờ phút này”, “Chúng con nay” hay “Bản chức nay”… Sau đó là các đoạn văn thơ diễn tả lòng thương tiếc, kính trọng, cầu khẩn và ước mong của người sống đối với người đã khuất. Cuối cùng, bài văn tế thường kết thúc bằng từ “cung duy” (tức là tỏ lòng kính cẩn) và từ “thượng hưởng” (cầu khẩn được hưởng phước từ trên cao).
Bài văn tế có thể được viết theo nhiều thể loại khác nhau như văn xuôi, tán, phú cổ thể, phú đường luật, song thất lục bát hay thể tổng hợp.
Dưới đây là một đoạn văn tế đọc tại nghĩa trang Giáo xứ Cù Mi vào ngày Lễ Các Đẳng trong năm 2011:
“LỜI DẪN
Kính thưa cộng đoàn phụng vụ,
Hôm nay ngày 2-11, Lễ Các Đẳng, Giáo Hội mời gọi chúng ta hướng về các đẳng Linh Hồn là những người đã ra đi trước chúng ta, trong đó có tổ tiên ông bà, cha mẹ, bà con thân thuộc, bạn bè xa gần và có cả con cháu của chúng ta đang yên nghỉ nơi lòng đất mẹ, đã bước vào thế giới bên kia; với mục đích là bày tỏ lòng hiếu kính với các ngài và tình liên đới với những người đã khuất.
Hiện diện nơi nghĩa trang tối nay, trước những nấm mồ nghi ngút khói hương, trong giây phút linh thiêng này, chúng ta cùng thinh lặng, lắng đọng tâm hồn, thành tâm hiếu kính, thắp nén hương lòng tưởng nhớ công ơn trời bể, ân sâu nghĩa nặng của bao đấng bậc tiền nhân và của bao hương hồn thân yêu đã khuất!
VĂN TẾ
Khởi chinh cổ (chiêng trống)
- Khai thánh nhạc (hát) – Tiến hương (dâng hương: cha xứ, cùng đoàn tế) – Tam bái (cúc cung bái) – Dâng lễ vật (hoa, nến…) – Đọc chúc (văn tế): với cung giọng trầm ấm, cảm động chủ tế đã đọc bài văn tế
I
Kính lạy Anh Linh Tiên Tổ ông bà cha mẹ, cùng các vong linh đã khuất…! Hôm nay hiệp cùng Hội Thánh, dâng lễ cầu Các Đẳng, tại nghĩa trang Cù Mi xứ, tất cả chúng con
Là: Linh mục Chính xứ, nam nữ tu sĩ, cùng toàn thể giáo dân, khấu đầu trước Đấng Bậc Tiên nhân cùng muôn vạn vong linh
Dâng kính nén hương lòng tưởng niệm hiếu kính. (Cúc cung bái – chiêng trống)
Là cháu con hậu bối, xin kính cẩn thưa rằng: cây có cội, nước có nguồn,
con người có tổ có tông. Công ơn sinh thành dưỡng dục, sự độ trì che chở của Tiên Tổ. Xưa tổ tiên hữu đức tiếng tốt lưu truyền. Nay con cháu thừa ân danh thơm nhớ mãi. (Cúc cung bái – chiêng trống)
II A
Nhớ ơn xưa, khi quốc gia ly loạn, lòng quan quyền nhuốm bụi sân si,
không phân tỏ điều ngay lẽ thật, triệt phá nhà thờ, bắt đạo Giatô. Vì tận trung Tin Mừng cứu độ, bảy gia đình quyết chí ra đi,
mặc hiểm nguy đói khổ, vì Đạo Chúa băng rừng vượt biển, tiến về trời Nam, tìm nơi nấu ẩn, biến rừng thành rẫy đầm lầy thành ruộng lúa phì nhiêu, biển cả dư đầy tôm cá, sớm hôm no đủ, kính Chúa yêu người, giữ trọn đạo Trời, người người hạnh phúc, sức sống Chúa ban, con đàn cháu đống, cuộc sống dư dật, vật chất tinh thần, khai sinh Cù Mi Xứ … (Cúc cung bái – chiêng trống)
II B
Ôi! Phúc bất trùng lai, Hoạ vô đơn chí. Cây muốn lặng mà gió chẳng dừng, nỗi mừng liền gánh nỗi lo gian nan liền khốn khó, chiến tranh liên tiếp xảy ra, đất lành bị đạn bom cày xới, tơi bời khói lửa, Nhà thờ sập rồi lại sửa, Nhà thờ thành biển lửa rồi lại dựng xây, có nơi nào xây nhà Chúa nhiều lần như nơi đây? Máu tươi hòa nước mắt, gieo vãi trên miền cát trắng Cù Mi, cho đức tin son sắt, cho ý chí quật cường, cho khí tiết bay cao, gương anh hùng trung kiên lẫm liệt. Vinh danh thay! Tổ tiên hiên ngang sống đạo, sao sáng soi tỏ đêm trường, làm gương sáng cho con cháu đời sau. Xứng với Đấng bậc anh hùng tử đạo Việt Nam, lẫy lừng khắp cõi năm Châu! (Cúc cung bái – chiêng trống)
III A
Phận cháu con hôm nay thành tâm kính bái, dâng nén hương lòng phụng kính tổ tiên, đã dày công dựng xây giáo xứ, một trăm hai mươi bốn năm qua, Bao người ngã xuống, tựa hạt giống gieo vào lòng đất tan nát chính mình cho mầm sống vươn cao. Sao kể hết ân sâu nghĩa nặng, của tiền nhân ông bà cha mẹ, cùng muôn vạn anh linh, tuôn đổ trên đất lành Cù Mi yêu dấu. Xin Tổ Tiên ông bà cha mẹ, cùng các đẳng linh hồn tha thứ, những lầm lỗi bất hiếu, bởi cám dỗ đam mê, theo thế gian tà vạy, bầy cháu con hậu bối, khấu đầu xin tạ lỗi! (Cúc cung bái – chiêng trống)
III B
Xin Các Đẳng cầu thay nguyện giúp cho đàn con cháu Cù Mi, đi theo ý Chúa, noi gương Tiên Tổ, chứng tá Tin Mừng, là men là muối, ướp mặn trần thế, giữa đời dâu bể! Xin Chúa Tể Càn Khôn, cho tổ tiên, ông bà, cha mẹ, cho muôn vạn hương hồn đã khuất…, được hưởng kiến Thiên Đàng vinh phúc. Tiên Nhân Các Đẳng cung duy thượng hưởng! (Cúc cung bái – chiêng trống)!”
Thomas Nguyễn Văn Hiệp
