Tác phẩm
Tóm tắt tác phẩm
Thiên nhiên Tây Bắc nổi tiếng với con sông Đà, vừa hung bạo vừa trữ tình. Sông Đà đẹp như một người phụ nữ kiều diễm, nước sông thay đổi theo mùa, phản chiếu trời xuân nắng thu. Nhiều thác nhiều ghềnh, đá dựng vách thành, đá tảng, đá hòn bày thế thạch trận tạo nên cánh cửa sinh và cửa tử. Tuy nhiên, trên bức tranh thiên nhiên hùng vĩ đó, một hình ảnh nổi bật là người lái đò sông Đà. Người này mang vẻ đẹp khỏe khoắn của người dân lao động vùng sông nước, với thân hình cao to và nước da rám nắng. Ông ta đã gắn bó với sông Đà từ lâu, hiểu rõ tính khí của nó. Ông thuộc lòng từng con thác, đá, luồng nước và cửa sinh, cửa tử. Với kinh nghiệm và gan dạ, ông đã vượt qua những thác nước nguy hiểm để đưa hàng hóa an toàn về xuôi. Sau những chuyến lái đò, ông trở về cuộc sống đời thường, neo đò ở một khúc sông bình yên, nấu một bữa cơm lam và trò chuyện với bạn bè về câu cá và đời sống.
Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác
- “Người lái đò sông Đà” được xuất bản trong tập Sông Đà (1960) của tác giả Nguyễn Tuân.
- Tác phẩm được viết sau chuyến đi gian khổ và hào hứng của tác giả đến miền Tây Bắc xa xôi.
b. Bố cục (3 phần)
- Phần 1: Sự dữ dội, hung bạo của sông Đà, từ đầu đến “gậy đánh phèn”.
- Phần 2: Cuộc sống con người trên sông Đà và hình ảnh người lái đò.
- Phần 3: Vẻ hiền hòa, trữ tình của sông Đà.
Tìm hiểu chi tiết
a. Hình tượng con sông Đà
-
Sông Đà mang vẻ đẹp và tính cách đặc biệt. Nguyễn Tuân mô tả sông Đà như một sinh thể sống động, vừa hùng vĩ vừa trữ tình.
-
Sông Đà có tính cách hung bạo:
- Vách đá cao vút và kì vĩ như “cảnh đá bờ sông dựng vách thành… sang bờ kia”.
- Ghềnh Hát Loóng nguy hiểm với “nước xô đá, đá xô sóng… dễ lật ngửa bụng thuyền ra”.
- Nước sông hút mạnh như “cái giếng bê tông… ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi”.
- Thác đá oan trái và đáng sợ: “nghe như là oán trách… cháy bùng bùng, đá thác từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông… ngỗ ngược, bệ vệ oai phong, hất hàm hiếu chiến”.
- Sông Đà có thạch trận trùng trùng, luôn đe dọa những con thuyền đi qua.
-
Sông Đà cũng mang vẻ đẹp thơ mộng và tính cách trữ tình:
- Dòng sông có hình dáng mềm mại như “cái dây thừng”, “mái tóc tuôn dài”…
- Màu nước thay đổi theo mùa: “xanh ngọc bích”, “lừ lừ chín đỏ”.
- Sông Đà có vẻ đẹp gợi cảm, như cố nhân, như Đường thi…
- Đôi bờ sông êm đềm, nguyên sơ, tràn đầy sức sống với cỏ cây, những con vật lành, đàn cá…
-
Nghệ thuật xây dựng hình tượng sông Đà: Ngôn ngữ tinh tế, giàu hình ảnh; so sánh và liên tưởng độc đáo, táo bạo; sử dụng tri thức đa lĩnh vực; giọng điệu phóng khoáng.
-
Ý nghĩa của hình tượng sông Đà: Đại diện cho vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc, tạo nền tảng cho sự xuất sắc của người lái đò.
b. Hình tượng người lái đò sông Đà
-
Người lái đò là một người dân lao động bình dị:
- Ông đã gắn bó với sông Đà từ thuở nhỏ. Mặc dù đã trên 70 tuổi, nhưng ông vẫn khỏe mạnh như “sừng mun”, giọng nói truyền cảm và cặp mắt luôn sáng tường. Ông là người thấu hiểu sâu sắc về dòng sông.
- Ông là một người lái đò lành nghề: “Trên dòng sông Đà, ông xuôi, ông ngược hơn một trăm lần rồi chỉnh tay giữ lái độ sáu chục lần…”. Ông đã nỗ lực vượt qua những nguy hiểm và gian khổ trong hơn chục năm làm nghề này.
- Ông hiểu biết sâu rộng về sông Đà, đến mức sông Đà “như một trường thiên anh hùng ca mà ông đã thuộc đến cả cái chấm than, chấm câu và những đoạn xuống dòng. Cho nên ông có thể bằng cách lấy mắt mà nhớ tỉ mỉ như đóng đanh vào lòng tất cả những luồng nước của tất cả những con thác hiểm trở”.
- Ông đã có nhiều kỹ năng vượt thác nước đáng nể và là một chỉ huy kinh nghiệm. Dù đã rời bỏ công việc lái đò, ông vẫn nhớ lại những ngày tháng khó khăn nhưng vui vẻ đó.
-
Ông có tài nghệ sĩ:
- Nguyễn Tuân mô tả thủy quái sông Đà như một “kẻ thù số một”, đầy nguy hiểm và hung bạo, với những ghềnh, thác, hút nước và sóng nước, cùng với thạch trận trùng điệp, đầy luồng chết. Người lái đò phải tiếp cận như một chỉ huy trong cuộc chiến.
- Ông đối mặt với những trở ngại khi vượt qua thác như một người anh hùng. Ông đánh lừa sông Đà bằng cách thay đổi chiến thuật để vượt qua các cửa sinh và cửa tử.
- Ông đã biểu hiện mình như một người nghệ sĩ trong công việc chèo đò và vượt thác. Ông đại diện cho người dân Tây Bắc và là niềm tự hào của đất nước.
c. Giá trị nội dung
“Người lái đò sông Đà” là một tác phẩm văn đẹp được viết từ tình yêu đất nước của tác giả, ca ngợi vẻ đẹp kì vĩ và thơ mộng của thiên nhiên Tây Bắc, đồng thời ca ngợi người lao động bình dị ở vùng miền đó.
d. Giá trị nghệ thuật
Tác phẩm “Người lái đò sông Đà” thể hiện phong cách nghệ thuật đặc trưng của Nguyễn Tuân. Tác giả đã sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh và câu văn sáng tạo, sử dụng từ vựng phong phú và ngôn ngữ chính xác.
