Phố Lương Ngọc Quyến, nằm ở quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, là một con đường dài 324m và rộng 6m. Nhìn vào cái tên này, có ai nghĩ rằng đằng sau con phố này lại chứa đựng những câu chuyện lịch sử vài trăm năm trước đây.
Chuyến hành trình từ lòng đất lên phố
Ban đầu, Phố Lương Ngọc Quyến tọa lạc trên đất thôn Ưu Nhất và thôn Ngư Võng, thuộc tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương cũ. Ngôi nhà số 10 trên con phố này ngày xưa là đình của giáp Hượng Tượng, nhưng mặt chính của nó hướng ra phố Mã Mây, có số nhà 64 (xem thêm về Phố Mã Mây).
Trong thời kỳ thuộc địa Pháp, Phố Lương Ngọc Quyến được biết đến với hai tên khác nhau là phố Ga-lê (rue Galet) và phố Nguyễn Khuyến. Đoạn đầu phố đến phố Tạ Hiện trước đây là phố Ga-lê, từ năm 1928 đổi thành phố Nguyễn Khuyến. Tuy nhiên, năm 1945, tên gọi của nó lại thay đổi thành phố Lương Ngọc Quyến. Và năm 1949, phố Galet cũ (tên Galet đã được đặt cho nhiều phố khác) đã được sáp nhập vào phố Lượng Ngọc Quyến. Từ đó, tên của phố đã giữ nguyên cho đến hiện tại.
Hiện nay, Phố Lương Ngọc Quyến thuộc phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm.
Vị anh hùng Lương Ngọc Quyến
Lương Ngọc Quyến (1885 – 1917), hiệu là Lập Nham, là con trai của cụ Lương Văn Can. Ông và em trai Lương Ngọc Nhiễm là những người trẻ đầu tiên đồng lòng với phong trào Đông du của danh nhân Phan Bội Châu. Họ đã sang Nhật Bản vào năm 1905 và tiếp tục học tại một trường quân sự tại đây.
Năm 1911, Lương Ngọc Quyến trở về Trung Quốc cùng với Phan Bội Châu để tổ chức Việt Nam Quang phục hội. Tuy nhiên, cuối năm 1914, ông bị cảnh sát Anh bắt giữ ở Hương Cảng, sau đó được chuyển giao cho Pháp và đem về Hà Nội vào tháng 2/1915. Pháp đã đưa ông ra xét xử và án phạt ông chịu là án khổ sai chung thân, bị giam tại nhà lao tỉnh Thái Nguyên.
Tại đây, ông đã liên lạc được với một hạ sĩ quan yêu nước là Trịnh Văn Cấn, hay còn gọi là Đội Cấn. Cả hai đã bí mật thảo luận về kế hoạch khởi nghĩa. Vào đêm ngày 30/8/1917, cuộc khởi nghĩa của binh lính ở thị xã Thái Nguyên bùng nổ. Trong vòng 6 ngày, nghĩa quân kiểm soát thị xã. Tuy nhiên, đối mặt với sự phản kích từ phía Pháp, nghĩa quân buộc phải rút lui. Đơn vị do Lương Ngọc Quyến chỉ huy đã gặp nhiều tổn thất nặng nề. Chính ông đã hy sinh trong trận đấu và chết vì viên đạn từ kẻ thù. Đó là ngày 05/9/1917 (có thuyết kể rằng ông trúng đạn và bị liệt chân, sau đó đã tự sát để không gây phiền hà cho binh lính đang phân tán). Khi ông hy sinh, ông chỉ mới 28 tuổi.
Phố Lương Ngọc Quyến, Hà Nội, không chỉ là một con đường mang tên một người anh hùng Việt dũng cảm, mà còn là một trong những điểm đến mang sắc màu lịch sử đặc biệt của thành phố chúng ta.
