Trên đất Sài Gòn xưa, hai thành phố chính là Sài Gòn và Chợ Lớn kết nối với nhau qua một con đường rộng có đường xe lửa (hiện nay là đường Trần Hưng Đạo). Từ năm 1956, Sài Gòn trở thành tên gọi chung cho cả hai vùng đất này.
Có nhiều giải thích về nguồn gốc tên gọi Sài Gòn, nhưng có một giải thích dễ hiểu là: thành phố xưa này ban đầu là một khu rừng, có rất nhiều cây gòn, cây to lớn, thân xanh rậm lá và có gai. Cây gòn là loại cây có hoa bay trắng xóa mỗi mùa. Từ “gòn” là loại cây bông gòn và từ “sài” trong tiếng Hoa cổ có nghĩa là củi, cây củi. Sài Gòn cũng có nhiều khu phố có tên chứa từ “sài”, “củi”…
Trong quá trình phát triển, Sài Gòn trở thành một thành phố lớn hơn với các công trình như tòa thị chính, bưu điện và chợ. Với sự xuất hiện của người Pháp, còn có thêm nhà thờ tại trung tâm thành phố.
Để đáp ứng nhu cầu của thành phố ngày càng phát triển, chợ chính của Sài Gòn đã được chuyển đến vị trí mới, nằm ở trung tâm thành phố để thuận tiện cho việc đi lại. Đó chính là chợ Bến Thành hay còn được gọi là Chợ Mới. Chợ cũ của Sài Gòn ở lại vị trí cũ và trở thành Chợ Cũ.
Chợ Lớn, hay còn gọi là Chợ Cũ, là một khu chợ do người Hoa thành lập từ năm 1778. Sau cuộc chiến tranh giữa chúa Nguyễn và Tây Sơn, Chợ Lớn đã được xây dựng lại.
Khi Pháp chiếm Nam Kỳ, Chợ Lớn trở thành một thành phố. Hiện nay, Chợ Lớn được sử dụng để chỉ khu vực gồm quận 5, quận 6 và một phần của quận 11.
Chợ Lớn, giống như những khu phố Trung Hoa ở nhiều quốc gia khác, là trung tâm thương mại, ẩm thực, giải trí, sản xuất thủ công và cũng là nơi có nhiều kiến trúc Trung Hoa cổ.
Chợ Bình Tây – Trái tim Chợ Lớn
Với người Hoa, nơi có họ sẽ có hoạt động buôn bán. Do đó, người Hoa cần một chợ để tiến hành các hoạt động buôn bán lớn. Chợ Bình Tây được gọi là Chợ Lớn Mới, xây dựng vào những năm 20 của thế kỷ XX, đã trở thành nơi giao thương buôn bán lớn và được biết đến khắp xứ Đông Dương.
Chợ Bình Tây bắt đầu xây dựng từ thế kỷ 18. So với chợ của người Việt thời đó, khu chợ này lớn hơn nên được gọi là Chợ Lớn. Vào năm 1928, doanh nhân người Hoa tên là Quách Đàm đã bỏ tiền xây dựng Chợ Lớn mới trên một khu đất rộng hơn 25.000m2 ở thôn Bình Tây (vùng Đông Phố) theo kỹ thuật xây dựng hiện đại của Pháp nhưng mang nét kiến trúc Trung Hoa.
Sau năm 1975, Chợ Lớn được đổi tên thành Chợ Bình Tây. Năm 1992, chợ đã được tu sửa và xây thêm tầng.
Chợ Bình Tây là nơi ông Quách Đàm, người từng là người lượm ve chai và ngủ trên vỉa hè, đã trở thành một thương nhân giàu có. Nhờ khéo léo trong kinh doanh, ông đã mua được một khu đất hoang để xây dựng Chợ Bình Tây – ngôi chợ lớn nhất Sài Gòn.
Ông Quách Đàm, tên thật là Diệm, là người sinh ra ở Triều Châu, Trung Quốc. Anh từng đi khắp nơi để mua bán ve chai. Không có nhà cửa hay người quen, anh cứ đi khắp nơi mua bán ve chai suốt cả ngày và đêm ngủ dưới mái hiên Chợ Lớn.
Sau đó, ông chuyển sang buôn bán da trâu và cá. Quách Đàm đi khắp Sài Gòn và các tỉnh lân cận để mua hàng rồi xuất khẩu. Với sự thành công trong kinh doanh, ông đã thuê một căn nhà trên đường Hải Thượng Lãn Ông và mở một cửa hàng lớn.
Vài năm sau, ông đã mướn thêm một căn phố ở Chợ Kim Biên và dấn thân vào việc thu mua lúa gạo từ các tỉnh miền Tây, trở thành nhà thầu cung cấp gạo lớn nhất Sài Gòn – Chợ Lớn.
Chợ Bình Tây được ông Quách Đàm xây dựng và tặng hoàn toàn cho chính quyền thời đó. Ông chỉ yêu cầu được xây dựng mấy dãy phố lầu quanh chợ. Dấu tích các dãy phố này đã không còn nhiều như trước đây.
Chợ Bình Tây được xây dựng vào năm 1928 theo kiến trúc của Pháp. Kiến trúc bát quái được cho là điểm đặc trưng, gồm 12 cổng và có hoa viên bên trong để khách ngồi nghỉ. Hệ thống móng nền được làm bằng đá sỏi và bê tông chắc chắn nên không có hiện tượng sụt, lún.
Sau hai năm xây dựng, Chợ Bình Tây hoàn thiện và trở thành một khu kinh doanh sầm uất, là điểm giao thương quan trọng và điểm đầu mối buôn bán hàng hóa khắp Nam Kỳ và cả các nước láng giềng.
Ngày nay, Chợ Bình Tây được tu bổ, phục chế để trở thành một trung tâm giao thương và là một di tích phát triển quan trọng của thành phố.
