Việc ngắt nhịp trong thơ đã được nghiên cứu rất nhiều từ trước đến nay. Tuy nhiên, đôi khi ngắt nhịp thơ chỉ dựa trên cảm tính hoặc theo thói quen mà không có quy tắc cụ thể. Để ngắt nhịp thơ một cách chính xác và khoa học, cần phải dựa trên cơ sở ngôn ngữ học. Dưới đây là các cách ngắt nhịp thơ dựa trên cơ sở ngôn ngữ học:
Mục lục
Ngắt nhịp dựa vào dấu câu
Ngắt nhịp có thể dựa vào các dấu câu như dấu chấm, dấu phẩy, dấu hai chấm, dấu chấm cảm, dấu gạch ngang… trên bề mặt hình thức của câu thơ.
Ví dụ:
Ngủ đi anh, ngủ đi em
(Nguyễn Duy, Lời ru đồng đội)
Hỏi quê? Rằng mộng ban đầu xót xa
(Bùi Giáng)
Cái vành tang trắng, hàng mi
(Vũ Xuân Hoát, Cảm giác)
Giả từ nhé! Nỗi chán chờng lạnh tanh
(Trần Lê Văn, Một cuộc vào đời)
Thời thờng nhắc: "Chị bây bây giờ ra sao"
(Nguyễn Bính, Lỡ bớc sang ngang)
Dòng đời - con nớc vèo qua
(Trần Mạnh Hảo, Trái tim mác cạn)
Lắng nghe... nh biển rì rầm
(Tố Hữu, Đờng vào)Ngắt nhịp dựa vào ngữ nghĩa
Ngắt nhịp có thể dựa vào ngữ nghĩa của một cú đoạn hoặc một ngữ đoạn trong câu thơ. Ngữ đoạn là sự kết hợp giữa từ với từ hoặc tổ hợp từ tạo thành các ngữ danh từ, động từ, tính từ, còn cú đoạn là kết cấu chủ-vị hoặc đề-thuyết.
Ví dụ:
Nửa ma, nửa nắng, nửa chiều, nửa mai
(Nguyễn Ngọc Ánh, Nửa)
Đáy giang, lới quét, sóng chờm
(Nguyễn Duy, Lời ru con cò biển)
Thành em, thành bạn, thành tôi bây giờ
(Đỗ Huy Chí, Nhịp cầu trẻ con)Ngắt nhịp dựa vào các vế của câu so sánh
Ngắt nhịp cũng có thể dựa vào các vế của câu so sánh, vì nhịp thơ được phân tách tương đương với một vế của câu so sánh.
Ví dụ:
Cầu cong nh chiếc lợc ngà
(Nguyễn Bính, Vài nét Huế)
Chiều buồn nh mối sầu chung
(Hồ Dzếch, Mùa thu năm ngoái)
Tóc cha tôi bạc nh màu trời xanh
(Nguyễn Bính, Chuyện tiếng sáo diều)
Thấm vào viên sỏi hay cha thấm vào
(Thạch Quỳ, Lời nghìn năm)
Vò cho sạch những vết tình còn vơng
(Thanh Nguyên, Lỗi hẹn cùng ca dao)
Lấy khen mà gói vu vơ
(Thu Bồn, Mong em về trước cơn ma)Ngắt nhịp theo phong cách đảo ngữ
Trong một số trường hợp, câu thơ có thể sử dụng phong cách đảo ngữ để tạo điểm nhấn nghệ thuật. Trong trường hợp này, ngắt nhịp thường được đặt ở nhịp đầu tiên, còn các yếu tố khác sẽ được ngắt theo cách khác tuỳ thuộc vào ý nghĩa nghệ thuật của tác giả.
Ví dụ:
Cửa lòng rộng mở em nằm nghe sóng
(Lưu Quang Linh, Đợi chờ)
Dòng đời con nớc vèo qua
(Trần Mạnh Hảo, Trái tim mác cạn)
Vớt lên, thả xuống, riêng tôi đắm chìm
(Kim Chuông, Tôi và em)Cách tổ chức nhịp trong thơ lục bát hiện đại
Thơ lục bát hiện đại vẫn tuân thủ các quy tắc ngắt nhịp của thơ lục bát truyền thống. Tuy nhiên, có một số tỷ lệ ngắt nhịp không theo quy tắc truyền thống, đó chính là sự sáng tạo của các nhà thơ hiện đại. Để làm nổi bật vấn đề này, việc lựa chọn mẫu khảo sát là rất quan trọng. Các tác giả lục bát hiện đại tiêu biểu đã được chọn để khảo sát cách tổ chức nhịp trong thơ lục bát Việt Nam hiện đại.
Trên cơ sở đó, chúng tôi đã chọn Nguyễn Bính, Huy Cận, Tố Hữu, Nguyễn Duy và Đồng Đức Bốn làm tiêu thể để khảo sát cách tổ chức nhịp trong thơ lục bát hiện đại. Ngoài ra, chúng tôi cũng mở rộng đối tượng khảo sát với một số nhà thơ trẻ khác để tìm hiểu thêm về nhịp điệu trong thơ lục bát hiện đại. Trong quá trình miêu tả, chúng tôi cũng thường xuyên so sánh với Truyện Kiều và ca dao để làm nổi bật tính đa dạng và độc đáo của nhịp điệu trong thơ lục bát hiện đại.
Làm chủ và điều khiển được ngôn từ trong hình thức ngữ âm của một thể thơ là bí quyết quan trọng đối với sáng tạo thi ca. Người nghệ sĩ có tài sẽ không bị gò bó trong các quy luật đã định mà phải sáng tạo ra những kiểu biểu hiện mới về nhạc điệu. Nhà nghiên cứu thi ca cũng không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra sự đa dạng của các mô hình ngữ âm, mà còn phải lý giải nguyên nhân và hiệu quả biểu đạt của các biểu hiện đó.
Thơ lục bát hiện đại đã đóng góp rất lớn cho thơ ca Việt Nam hiện đại, đặc biệt là về ngôn ngữ thơ. Việc nghiên cứu thơ từ góc độ ngôn ngữ giúp hiểu rõ hơn về các quan hệ nội tại và ngoại tại của ngôn ngữ thơ. Tiếp cận thơ từ góc độ ngôn ngữ học giúp phân tích các biểu hiện ngôn ngữ một cách cụ thể và tránh được cảm nhận chủ quan. Trong thơ lục bát, nhịp điệu là yếu tố quan trọng nhất. Nhịp trong thơ lục bát là kết tinh của âm thanh trầm bổng của tiếng Việt, mang trong mình tâm hồn dân tộc.
